Tüketici Kimdir? Tüzel Kişiler Hangi Koşullarda Tüketici Sayılabilir?

Tüketici Hukuku, Gerçek ve Tüzel Kişi Tüketici Kavramları

Türk Hukukunda Tüketici kavramı ilk kez 08.09.1995 yılında yürürlüğe girmiş olan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile tanınmıştır. 2003 ve 2014 yıllarında yapılan değişikliklerle kanun bugünkü halini almıştır. Tüketici tanımı ve tüketici olmanın hukuk sistemimizde kişilere sağladığı koruma çok önemli bir role sahip olduğundan, tüketici işlemlerinde özel hükümlere dikkat edilmesi gerekmektedir.

Tüketici Tanımı

“Ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişi”

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Tanımlar başlıklı 3 üncü maddesinde tüketici; “Ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlanmıştır.

Burada önemli olan husus, gerçek veya tüzel kişilerin ticari ve mesleki amaçlar dışında özel kullanım için işlemi gerçekleştiriyor olmasıdır.

Tüzel Kişi ve Tüketici

Kanun hem gerçek kişilerin hem de tüzel kişilerin ticari veya mesleki amaçlarla hareket etmemesi halinde tüketici olarak tanımlamıştır. Kanunda yer alan tanıma göre, tüzel kişiler de tüketici olarak sayılabilecektir. Ancak, tüzel kişi tacirlerin ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket etmesi mümkün müdür?

Bu konuda, doktrin ve içtihatlarda tartışmalar bulunmaktadır. Hakim görüşe göre, ticaret şirketleri hiçbir zaman tüketici olamazlar. Zira, Türk Ticaret Kanunu’nun Ticari İş Karinesi başlıklı 19 uncu maddesi gereğince, tüzel kişi tacirlerin tüm işleri ticari iş olarak tanımlanmaktadır.

“Bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır" TTK m.19

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bir kararında;

“Tüzel kişi tacirin barınma, gıda, giyinme ve aile gibi özel insani ihtiyaçları olmadığı için bunların hakiki şahıslar gibi adi borç ilişkileri alanı olmadığı kabul edilir. Hele somut olayda olduğu gibi ticaret şirketleri bir ticari işletme işletmiyor olsalar dahi TTK. 18/1 madde gereğince kanunen tacirdirler. Doğrudan ticari amaçla ya da işletmenin iç ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla olup olmadığına bakılmaksızın bütün hukuki ilişkileri ticari faaliyet kapsamında olup özel hayatlarına ilişkin bir işlem söz konusu olamayacaktır.” (YARGITAY, HGK, 2000/19-1255 Esas, 2000/1249 Karar.)

Doktrin ve içtihatlardaki diğer görüşlere göre tüzel kişi tacirlerin de tüketici sayılabileceği, kanunların anlam irdelemesi ve teknik yorumlaması neticesinde ortaya çıkmaktadır. Ancak somut örnek ve olay bazında incelendiğinde tüzel kişi tacirlerin tüketici olarak sayılabileceği geniş bir alan bulunmamaktadır.

Öte yandan dernek, vakıf, sendika gibi ticari iş dışında hareket eden tüzel kişiler tüketici olarak kabul edilebilecektir.

Gerçek Kişi Tacir ve Tüketici

"Ancak, gerçek kişi olan bir tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı takdirde borç adi sayılır." TTK m.19

Gerçek kişi tacirler için ise Türk Ticaret Kanunu’nda işlerinin adi borç niteliğinde sayılmasının koşulları düzenlenmiştir. Buna göre, gerçek kişi tacirin işlemi yaptığı sırada bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirmesi veya işin ticari sayılmasına elverişli olmadığı hallerde borçları adi sayılabilecektir. Gerçek kişi tacirlerin barınma, gıda ve ailevi ihtiyaçlarına ilişkin ticari veya mesleki amaç sayılmayan hallerde gerçekleştirdikleri işlemlerinde tüketici olarak kabul edileceklerdir.

Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.

Ancak, söz konusu Türk Ticaret Kanunu’nun 19 uncu maddesinin ikinci fıkrası “Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.”

Bu hüküm kapsamında da değerlendirildiğinde, gerçek kişi tacirlerin karşısında bulunan kişiler için açıkça ticari iş niteliğinde sayılan durumlarda, gerçek kişilerin tüketici olarak tanımlanabileceği alanlar da sınırlı hale gelmektedir.